Asia 22.09.2025

Əfqanıstanda internetin kəsilməsi kabusu

Əfqanıstanda internetin kəsilməsi kabusu

Əfqanıstanda İnternetin Kəsilməsi Təhlükəsi

Uşaqlığımda Əfqanıstanlılar xaricdəki qohumları ilə telefonla danışmaq üçün Pakistana getməyə məcbur olurdular. Bu gün isə internetdən istifadə etmək üçün qonşu ölkələrə səyahət etmək kimi real bir ehtimalla üz-üzəyik. Ötən həftə Qəndəhar, Helmand və Bəlx də daxil olmaqla bir neçə əyalətdə fiber-optik internet xidmətləri dayandırıldı. Bu addım bütün ölkəyə şamil oluna bilər. Əgər Taliban rəhbərliyi siyasətinə yenidən baxmasa, Əfqanıstan dünyanın qalan hissəsindən təcrid oluna bilər. Çox keçmədən, mənim və milyonlarla Əfqanıstanlının hekayələrini oxuya bilməyəcəksiniz, çünki internetə qoşula bilməyəcəyik. Ölkədə tam sükut hökm sürəcək. Bəlx əyalətində fiber-optik internetin dayandırılmasından sonra, vilayət hökumətinin sözçüsü Hacı Zaid "X" sosial şəbəkəsində yasağın Taliban lideri Heybətullah Axundzadənin "fitnə-fəsadın" qarşısını almaq üçün birbaşa əmri olduğunu bildirib. Lakin bu posta bir çox mənfi reaksiya gəlib; insanlar bu siyasətin tətbiqindən əvvəl düzgün bir alternativin təqdim edilməli olduğunu vurğulayıblar.

Geniş Miqyaslı Fəsadlar və İqtisadi Çətinliklər

Ölkə miqyasında internetə girişin kəsilməsi Əfqanıstan vətəndaşlarına bir çox şəkildə təsir edəcək. İşgüzar fəaliyyətlər və bank sistemləri dərhal iflic olacaq. Onlayn təhsil və təqaüd imkanları itiriləcək. Bir çox milli və beynəlxalq təşkilatlar, QHT-lər və e-hökumət xidmətləri ciddi çətinliklərlə üzləşəcək, onlayn işçilər isə işlərini itirəcəklər. Dünyayla əlaqələr tamamilə kəsiləcək. Ailəm də bu vəziyyətdən zərər çəkəcək. Bir neçə ildir işsizliklə mübarizə aparan biri kimi, internetdə müəyyən gəlir əldə etmək üçün müxtəlif imkanlar tapmışam; bunlardan biri ölkəmin gözəl yerlərini nümayiş etdirmək üçün YouTube kanalı açmaqdır. Daha da əhəmiyyətlisi, yaxşı internet bağlantısı olmasaydı, hazırda xaricdə yaşayan və illər boyu görməyəcəyimiz ailə üzvlərimizlə əlaqə saxlamaqda çətinlik çəkərdik. İnternetin dayandırılması Əfqanıstanı qlobal səviyyədə marjinallaşdıracaq. Bu, ölkəyə tətbiq edilən özünütəcrid embarqosuna bənzəyəcək ki, bu da Əfqanıstanda bir çox ictimai sahələrə, xüsusilə də onsuz da çətin vəziyyətdə olan iqtisadiyyata mənfi təsir göstərəcək.

Çin Nümunəsi və Alternativ Həll Yolları

Bu ekstremal addıma getmək əvəzinə, Əfqanıstan Çin nümunəsindən dərs almalıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, dünyanın ikinci ən böyük iqtisadiyyatı olan Çin, iqtisadi inkişafını 1978-ci ildə Den SiaoPin tərəfindən qəbul edilmiş islahat və açıq qapı siyasətinə borcludur. Bu gündəm Çini yoxsul bir ölkədən sənaye nəhənginə çevirmişdir. 2000-ci illərdə internet istifadəsi ölkədə yayıldıqda, Pekin rəsmiləri bəzi riskləri gördülər. Lakin ölkələrini dünyanın qalan hissəsindən kəsmək və açıqlıq siyasətini geri çevirmək əvəzinə, onlar yerli internet infrastrukturu və filterlərinin qurulmasına sərmayə qoydular. Beləliklə, riskli hesab edilən internet məzmunu 1.4 milyard Çin vətəndaşını dünyanın qalan hissəsindən böyük ölçüdə ayırmadan süzülür. Əfqanıstanda qeyri-etik hesab edilən videolar onsuz da senzura olunur, vətəndaşların bu cür məzmuna girişini məhdudlaşdırır. Əgər hökumət bu filterlərin uğursuz olduğundan narahatdırsa, onları daha effektiv etmək üçün mütləq texnoloji bir həll yolu mövcuddur. Həmçinin qəbul edilməlidir ki, interneti hər kəs üçün bağlamaq real həyatda "əxlaqsızlığın" qarşısını almayacaq.

Təcrid Siyasətinin Boş Yerə Olması

Əgər siyasətin məqsədi beynəlxalq ictimaiyyətə rəsmi tanınma üçün təzyiq göstərməkdirsə, bu da işə yaramayacaq. Bu, digər ölkələri Əfqanıstana dair siyasətlərini dəyişməyə effektiv şəkildə sövq etmək əvəzinə, sadəcə Əfqanıstan xalqına zərər verəcək. İnternet artıq gündəlik həyatın vacib bir hissəsidir, qida və su kimi fundamental ehtiyaclarla müqayisə edilə bilər. İki onillik "netizen" olduqdan sonra, əcdadlarımın həyatını yaşamaq – texnoloji yeniliklər və süni intellekt dövründə dünyanın qalan hissəsindən təcrid olunmaq mənə qorxunc görünür. Bu yazını yazarkən, hər bir neçə dəqiqədən bir internet bağlantımı yoxlamaq məcburiyyətində qalıram, onu göndərmədən əvvəl girişi itirəcəyimdən narahat idim. Köhnə günlərdə radio dinləməyin Əfqanıstanda və dünyanın qalan hissəsində baş verənlər haqqında məlumat almağın yeganə yolu olduğu zamanlardakı kimi yaşamağı təsəvvür etməkdən qorxuram. Hekayələrimiz vacibdir və biz dünyanın bizi dinləməsini və çətin zamanlarda bizə dəstək olmasını istəyirik. Təcrid olunmuş, əlaqəsi kəsilmiş və yoxsulluğa düçar olmuş Əfqanıstan heç kimin maraqlarına cavab vermir. Əfqanıstanlılar qlobal cəmiyyətin bir hissəsi olaraq qalmaq və dünyanın qalan hissəsi ilə əlaqə qurmaq istəyirlər, tam təcridə məcbur edilmək deyil.

24 saat

Oxucu Şərhləri

Rauf Hüseynli
09.10.2025 19:25
Məqalədə Əfqanıstanda internetin məhdudlaşdırılmasının genişmiqyaslı fəsadları ilə bağlı qaldırılan məqamlar olduqca aktualdır. Şərhdə qeyd olunduğu kimi, texnoloji inkişafın vacibliyi, xüsusən də qlobal əlaqələrin qırılması riski diqqət çəkir.

Keçmişdə qohumlarla əlaqə qurmaq üçün başqa ölkələrə səfər etmək məcburiyyətində qalan insanların vəziyyəti ilə bu gün internetə çıxışın məhdudlaşdırılması arasındakı paralellər, mövcud vəziyyətin nə qədər ciddi olduğunu göstərir. Əgər bu cür məhdudiyyətlər davam edərsə, Əfqanıstanın qlobal cəmiyyətdən təcrid olunması təkcə sosial deyil, həm də iqtisadi və təhsil sahəsində böyük geriləmələrə səbəb olacaq.

Şərhdə vurğulanan təhsil, iqtisadiyyat və cəmiyyətin ümumi inkişafına mənfi təsirlər, bu cür siyasətlərin uzunmüddətli nəticələrini aydın şəkildə ortaya qoyur. Həmçinin, onlayn iş imkanlarının itirilməsi və xaricdəki qohumlarla əlaqənin kəsilməsi kimi şəxsi təsirlər də mövzunun əhəmiyyətini artırır. Bu məhdudiyyətlərin davam etməsi, ölkənin beynəlxalq səviyyədə daha da təcrid olunmasına gətirib çıxaracaq.
Aytən Məmmədli
22.09.2025 20:53
Bu məqaləni oxuduqdan sonra bir anlıq düşündüm ki, uşaq vaxtı valideynlərimlə telefonda danışmaq üçün qonşu ölkəyə getmək necə də çətin olardı. Amma sonra düşündüm, bəlkə də bu, bir növ "rəqəmsal detoks" olar? Heç olmasa, bir müddət sosial şəbəkələrdən uzaq olmaq, ətraf mühitə daha yaxşı diqqət yetirmək olar. Amma təəssüf ki, bu "detoks"un müəyyən əyalətlərdə fiber-optik internetin kəsilməsi ilə başladığını biləndə, bu, bir zarafat deyil, ciddi problemdir. Əfqanıstanın qlobal dünyadan təcrid olunması təhlükəsi hər kəsi narahat etməli, amma görəsən, bu "fitnə-fəsad"dan qorunmaq adı altında aparılan siyasət, əslində, bir növ "intellektual və sosial blokada" yaratmırmı? Qoyun, mən də bu YouTube kanalım vasitəsilə Əfqanıstanın gözəlliklərini dünyaya tanıtmağa davam edim, çünki internet kəsilərsə, kim bilir, bəlkə də gələcəkdə bu cür imkanlar olmayacaq.
Sevinc İsmayılova
22.09.2025 20:48
Məqalə üçün çox təşəkkür edirəm. Əfqanıstanda internetin kəsilməsi təhlükəsi ilə bağlı təqdim etdiyiniz məlumatlar olduqca düşündürücüdür. Keçmişdə qohumlarla əlaqə saxlamaq üçün Pakistana getmək məcburiyyətində qalan insanların vəziyyəti ilə bu günün internetə çıxış problemi arasında aparılan müqayisə çox təsirlidir. Əfqanıstanın qlobal dünyadan təcrid olunması, xüsusilə də gənclərin təhsil və karyera imkanları baxımından nə qədər böyük itkilərlə üzləşəcəyi narahatlıq doğurur. Bu siyasətin tətbiqi ilə bağlı yaranan narazılıqlar və alternativlərin tələb edilməsi də tamamilə haqlıdır. Məqalədəki şəxsi təcrübələr, o cümlədən YouTube kanalı açmaqla gəlir əldə etməyin çətinləşməsi və ailə ilə əlaqə saxlamağın baryerlərlə qarşılaşması, bu məsələnin fərdi həyatlara necə təsir etdiyini aydın şəkildə göstərir. Bu cür mühüm məsələləri gündəmə gətirdiyiniz üçün minnətdaram.
İlhamə İsmayılova
22.09.2025 20:23
Məqalədə Əfqanıstanda internetə çıxışın məhdudlaşdırılmasının mümkün nəticələri ilə bağlı çox vacib məqamlar qeyd olunub. Keçmişdə əcnəbilərlə əlaqə saxlamaq üçün başqa ölkələrə səfər etməli olan insanların bugünkü vəziyyəti ilə müqayisəsi, əslində, texnoloji inkişafın əhəmiyyətini bir daha vurğulayır. Əgər bu məhdudiyyətlər davam edərsə, ölkənin qlobal cəmiyyətdən təcrid olunması riski təbii ki, böyükdür. Bu cür addımların təhsil, iqtisadiyyat və ümumilikdə cəmiyyətin inkişafına necə mənfi təsir edəcəyi də aydın şəkildə göstərilib.
Aysel Qasımova
22.09.2025 20:18
Məqalədə Əfqanıstanda internetin dayandırılması ilə bağlı ciddi narahatlıqlar dilə gətirilir. Lakin, məncə, bu məsələyə yalnız mənfi tərəfdən yanaşmaq tam doğru deyil. Bəli, internetin kəsilməsi xəbərləşməni, iqtisadiyyatı və təhsili əngəlləyə bilər. Amma digər tərəfdən, bu cür addımların bəzi hallarda informasiya axınının tənzimlənməsi və "fitnə-fəsadın" qarşısının alınması məqsədi daşıdığı da unutmamalıyıq. Təbii ki, bu, hansısa məhdudiyyətlərin qəbul edilməli olduğu demək deyil, ancaq hər addımın səbəblərini də anlamağa çalışmaq lazımdır. Məncə, mənfi nəticələri qeyd edərkən, mümkün müsbət təsirləri və ya bu addımların arxasındakı düşüncələri də nəzərə almaq gərəkdir.
Səbinə İsmayılova
22.09.2025 20:13
Bu məqalə, Əfqanıstanda internetin məhdudlaşdırılmasının ciddi nəticələrini gözəl şəkildə ortaya qoyur. Uşaqlıqdan bəri telefon danışıqları üçün Pakistana getməyin məcburiyyətindən, bu gün internetə çıxmaq üçün eyni vəziyyətlə qarşı-qarşıya qalmağın nə qədər ironik olduğunu təsvir edir. "Fitnə-fəsadın" qarşısının alınması adı altında belə bir qərarın qəbul edilməsi, əslində, ölkəni qlobal cəmiyyətdən təcrid etmək və inkişafdan geri salmaq niyyətini göstərir. İnternetin kəsilməsinin iqtisadiyyata, təhsilə, sosial əlaqələrə və şəxsi həyatlara təsiri barədə verilən məlumatlar olduqca narahatedicidir. Bu məhdudiyyət yalnız informasiya axınını deyil, həm də ümidləri, gələcəyi və insanları bir-birindən uzaqlaşdırır. Gələcəkdə bu cür qərarların qəbul ediləcəyi təqdirdə, Əfqanıstanın dünya ilə olan əlaqəsinin kəsiləcəyi qənaətinə gəlmək çətin deyil.
Rəşad Turalov
22.09.2025 20:08
Məqalədə Əfqanıstanda internetin kəsilməsi ehtimalının yaratdığı narahatlıqlar çox aydın ifadə olunub. Əvvəla, əvvəllər qohumlarla əlaqə saxlamaq üçün Pakistana getmək məcburiyyətindən indiki dövrdə internetə görə eyni vəziyyətlə qarşılaşmaq gözlənilən deyil. Qəndəhar, Helmand və Bəlx kimi əyalətlərdə internet xidmətlərinin dayandırılması, bu qərarın bütün ölkəyə yayıla biləcəyi ehtimalını artırır.

Taliban rəhbərliyinin "fitnə-fəsadın" qarşısını almaq adı altında internetə məhdudiyyətlər qoyması, əslində ölkəni dünyadan təcrid etmək təhlükəsi yaradır. Bu, təkcə fərdi əlaqələri deyil, həm də biznes fəaliyyətlərini, təhsili, bank sistemlərini və QHT-lərin işini iflic edə bilər. Onlayn işləyən insanlar işlərini itirə bilər, bu da iqtisadi vəziyyəti daha da pisləşdirər.

Yazı müəllifinin qeyd etdiyi kimi, internetin dayandırılması onun kimi onlayn yolla gəlir əldə edən şəxslər üçün böyük problem yaradacaq. Həmçinin, xaricdə yaşayan ailə üzvləri ilə əlaqə saxlamaq da çətinləşəcək. Bu, Əfqanıstanı qlobal cəmiyyətdən daha da uzaqlaşdıracaq bir addım olardı.

Şərh Yaz