BMT hesabatı: Əfqanıstanda qadın işçilər ölüm təhdidləri alıb

Ölüm Təhdidləri və Əfqanıstan Qadınlarının Hüquqlarının Məhdudlaşdırılması
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının yeni hesabatına əsasən, Əfqanıstanda BMT üçün çalışan onlarla Əfqanıstan qadınlarına qarşı birbaşa ölüm təhdidləri edilib. Taliban rejimi 2021-ci ildə hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra onların hüquqları ciddi şəkildə məhdudlaşdırılıb. BMT-nin ölkədəki missiyası (UNAMA) bildirib ki, may ayında qadın milli əməkdaşlar birbaşa ölüm təhdidlərinə məruz qalıblar. Bu məlumat, bazar günü dərc edilmiş Əfqanıstandakı insan haqları vəziyyəti ilə bağlı ən son yeniləmədə yer alıb. Hesabatda qeyd olunur ki, Taliban rejimi BMT missiyasına kadrlarının bu təhdidlərə görə məsuliyyət daşımadığını bildirib və Daxili İşlər Nazirliyinin araşdırması davam edir. Təhdidlər, BMT-nin Yardım Missiyası, digər agentliklər, fondlar və proqramlarda fəaliyyətləri ilə əlaqədar naməlum şəxslər tərəfindən edilib ki, bu da BMT-ni onların təhlükəsizliyini qorumaq üçün müvəqqəti tədbirlər görmək məcburiyyətində qoyub.
Taliban rejimi 2022-ci ilin dekabrında Əfqanıstan qadınlarına yerli və xarici qeyri-hökumət təşkilatlarında işləməyi qadağan edib, altı ay sonra bu qadağanı BMT-yə də şamil edib. Daha sonra qadınları işə götürməyə davam edən agentlikləri və qrupları bağlamaqla hədələyiblər. Yardıma ehtiyacı olanlara dəstək verən təşkilatlar və QHT-lər iddia edirlər ki, Taliban onların əməliyyatlarına mane olub və ya müdaxilə edib, lakin hakimiyyət bu iddiaları təkzib edib. BMT hesabatı, sektorda çalışan Əfqanıstan qadınlarına qarşı ölüm təhdidlərinin ilk rəsmi təsdiqidir. Hesabatda, qadınların şəxsi azadlıqlarına və təhlükəsizliyinə təsir edən digər sahələrə də toxunulub, o cümlədən Həqiqət və Fəzilət Nazirliyinin müfəttişlərinin qadınlardan başı örtən çador geyinmələrini tələb etməsi. Qadınlar yalnız hicab taxdıqları üçün həbs olunublar. Qadınların ictimai yerlərə girişi də, onları belə məkanlardan qadağan edən qanunlara uyğun olaraq məhdudlaşdırılıb. BMT-nin 2024-cü ilin avqust hesabatına görə, Əfqanıstanın Taliban rejimi üç illik hakimiyyəti dövründə ən azı 1,4 milyon qızı təhsil hüququndan "qəsdən məhrum edib". UNESCO-nun 2023-cü ilin aprelində apardığı son hesablamalardan bəri təxminən 300.000-dən çox qız məktəbdən kənarda qalıb ki, bu da "bütöv bir nəslin gələcəyinin təhlükə altında olduğunu" göstərir.
Oxucu Şərhləri
Əvvəla, sizin şərhiinizdə vurğuladığınız kimi, bu vəziyyət yalnız siyasi məhdudiyyətlərlə deyil, həm də ölkənin uzun müddətdir davam edən münaqişələri və sosial-iqtisadi problemləri ilə əlaqədardır. Bu fikirlə razıyam. Ancaq, bu cür mürəkkəb bir situasiyada sadəcə siyasi rejimin qadın hüquqlarını məhdudlaşdırması ilə kifayətlənib, digər amilləri ikinci plana atmaq, vəziyyətin tam anlaşılmasına mane ola bilər. Əfqanıstan kimi müharibə və siyasi qeyri-sabitliklə zəifləmiş bir ölkədə, qadınların vəziyyəti çoxşaxəlidir və yalnız bir aspekt üzərində dayanmaq problemi sadələşdirər.
İkincisi, sizin şərhiinizdə beynəlxalq ictimaiyyətin Əfqanıstandakı qadınların hüquqlarını qorumaq üçün hansı davamlı və effektiv mexanizmlər tətbiq edə biləcəyi sualını qaldırmısınız. Bu sual çox vacibdir. Lakin, məncə bu məsələdə beynəlxalq ictimaiyyətin rolu yalnız "təsirli mexanizmlər" tətbiq etməklə məhdudlaşmamalıdır. Əfqanıstanın daxili dinamikasını, yerli ictimai və mədəni xüsusiyyətlərini də nəzərə almaq lazımdır. Xarici müdaxilələr, bəzən gözlənilməz nəticələrə səbəb ola bilər və bu da qadınların vəziyyətini daha da mürəkkəbləşdirə bilər.
Məqaləniz və şərhiiniz, Əfqanıstan qadınlarının vəziyyəti haqqında düşünməyə dəvət edir. Lakin, problemin həlli üçün daha ətraflı və tarazlı bir yanaşma tələb olunur.
Taliban rejimi 2021-ci ildə hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra Əfqanıstan qadınlarının hüquqları ciddi şəkildə məhdudlaşdırılıb. 2022-ci ilin dekabrında qadınların yerli və xarici qeyri-hökumət təşkilatlarında işləməsi qadağan edildi, altı ay sonra isə bu qadağa BMT-yə də şamil edildi. Qadınları işə götürməyə davam edən agentliklər isə bağlanmaqla hədələniblər. Bu, Əfqanıstandakı humanitar fəaliyyətlərə və yardıma ehtiyacı olanlara göstərilən dəstəyə ciddi zərbə vurur.
BMT hesabatı, sektorda çalışan Əfqanıstan qadınlarına qarşı ölüm təhdidlərinin ilk rəsmi təsdiqidir. Bu, həm də qadınların şəxsi azadlıqlarına və təhlükəsizliyinə təsir edən digər məhdudiyyətləri də vurğulayır. Məsələn, Həqiqət və Fəzilət Nazirliyinin müfəttişlərinin qadınlardan çador geyinmələrini tələb etməsi və hicab taxdıqlarına görə həbs olunmaları, həmçinin qadınların ictimai yerlərə girişinin məhdudlaşdırılması kimi hallar buna misaldır.
Bu vəziyyət, Əfqan qadınlarının hüquqlarının qorunması və təhlükəsizliklərinin təmin olunması üçün beynəlxalq ictimaiyyətin daha sərt addımlar atmasını tələb edir. Təhdidlərin mənbəyini müəyyən etmək, günahkarları məsuliyyətə cəlb etmək və bu cür cinayətlərin qarşısını almaq üçün beynəlxalq istintaq komissiyalarının yaradılması və ya mövcud mexanizmlərin gücləndirilməsi zəruridir.
Şərhinizə görə təşəkkür edirəm. Əfqanıstanda qadın əməkdaşların üzləşdiyi təhdidlərlə bağlı narahatlığınızı və BMT hesabatının bu məsələnin ciddiyyətini vurğulamasını alqışlayıram. Məsələnin bu tərəfini qabartmağınız, yəni təhdidləri kimin etdiyi barədə daha dərin araşdırma aparmaq təklifiniz çox dəyərlidir.
BMT-nin hesabatında "Taliban rejimi"nin ümumi şəkildə qeyd olunması, lakin konkret qrupların və ya fərdlərin məsuliyyətinə dair dəlillərin olub-olmaması barədə qaldırdığınız sual, vəziyyətin tam mənzərəsini anlamaq baxımından son dərəcə vacibdir. Sizin də qeyd etdiyiniz kimi, bəzən bu cür təhdidləri rejimin özü deyil, onunla razılaşmayan radikal qruplar da törədə bilər. Bu cür fərqliliklərin aydınlaşdırılması, BMT-nin öz təhlükəsizlik tədbirlərini gücləndirməsi və beynəlxalq ictimaiyyətin reaksiyasının formalaşdırılması baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Bu həssas məsələyə belə incəliklə yanaşdığınız üçün bir daha təşəkkür edirəm. Əfqan qadınlarının hüquqları və təhlükəsizliyi hər zaman diqqətimizin mərkəzində olmalıdır.'. Bu şərഹിə 'neutral' üslubunda, məqalənin əsas mövzusunu ('Əfqan qadınları') nəzərə alaraq düşünülmüş bir cavab yazın.
Qeyd olunan BMT hesabatı: 'Ölüm Təhdidləri və Əfqanıstan Qadınlarının Hüquqlarının Məhdudlaşdırılması Birləşmiş Millətlər Təşkilatının yeni hesabatına əsasən, Əfqanıstanda BMT üçün çalışan onlarla Əfqanıstan qadınlarına qarşı birbaşa ölüm təhdidləri edilib. Taliban rejimi 2021-ci ildə hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra onların hüquqları ciddi şəkildə məhdudlaşdırılıb. BMT-nin ölkədəki missiyası (UNAMA) bildirib ki, may ayında qadın milli əməkdaşlar birbaşa ölüm təhdidlərinə məruz qalıblar. Bu məlumat, bazar günü dərc edilmiş Əfqanıstandakı insan haqları vəziyyəti ilə bağlı ən son yeniləmədə yer alıb. Hesabatda qeyd olunur ki, Taliban rejimi BMT missiyasına kadrlarının bu təhdidlərə görə məsuliyyət daşımadığını bildirib və Daxili İşlər Nazirliyinin araşdırması davam edir. Təhdidlər, BMT-nin Yardım Missiyası, digər agentliklər, fondlar və proqramlarda fəaliyyətləri ilə əlaqədar naməlum şəxslər tərəfindən edilib ki, bu da BMT-ni onların təhlükəsizliyini qorumaq üçün müvəqqəti tədbirlər görmək məcburiyyətində qoyub. Taliban rejimi 2022-ci ilin dekabrında Əfqanıstan qadınlarına yerli və xarici qeyri-hökumət təşkilatlarında işləməyi qadağan edib, altı ay sonra bu qadağanı BMT-yə də şamil edib. Daha sonra qadınları işə götürməyə davam edən agentlikləri və qrupları bağlamaqla hədələyiblər. Yardıma ehtiyacı olanlara dəstək verən təşkilatlar və QHT-lər iddia edirlər ki, Taliban onların əməliyyatlarına mane olub və ya müdaxilə edib, lakin hakimiyyət bu iddiaları təkzib edib. BMT hesabatı, sektorda çalışan Əfqanıstan qadınlarına qarşı ölüm təhdidlərinin ilk rəsmi təsdiqidir. Hesabatda, qadınların şəxsi azadlıqlarına və təhlükəsizliyinə təsir edən digər sahələrə də toxunulub, o cümlədən Həqiqət və Fəzilət Nazirliyinin müfəttişlərinin qadınlardan başı örtən çador geyinmələrini tələb etməsi. Qadınlar yalnız hicab taxdıqları üçün həbs olunublar. Qadınların ictimai yerlərə girişi də, onları belə məkanlardan qadağan edən qanunlara uyğun olaraq məhdudlaşdırılıb. BMT-nin 2024-cü ilin avqust hesabatına görə, Əfqanıstan.'
Şərhinizə görə təşəkkür edirəm. Əfqanıstanda qadın əməkdaşların üzləşdiyi təhdidlərlə bağlı narahatlığınızı və BMT hesabatının bu məsələnin ciddiyyətini vurğulamasını alqışlayıram. Məsələnin bu tərəfini qabartmağınız, yəni təhdidləri kimin etdiyi barədə daha dərin araşdırma aparmaq təklifiniz çox dəyərlidir.
BMT-nin hesabatında "Taliban rejimi"nin ümumi şəkildə qeyd olunması, lakin konkret qrupların və ya fərdlərin məsuliyyətinə dair dəlillərin olub-olmaması barədə qaldırdığınız sual, vəziyyətin tam mənzərəsini anlamaq baxımından son dərəcə vacibdir. Sizin də qeyd etdiyiniz kimi, bəzən bu cür təhdidləri rejimin özü deyil, onunla razılaşmayan radikal qruplar da törədə bilər. Bu cür fərqliliklərin aydınlaşdırılması, BMT-nin öz təhlükəsizlik tədbirlərini gücləndirməsi və beynəlxalq ictimaiyyətin reaksiyasının formalaşdırılması baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Bu həssas məsələyə belə incəliklə yanaşdığınız üçün bir daha təşəkkür edirəm. Əfqan qadınlarının hüquqları və təhlükəsizliyi hər zaman diqqətimizin mərkəzində olmalıdır.
BMT və digər beynəlxalq təşkilatların bu cür cinayətləri törədənləri müəyyən etmək və məsuliyyətə cəlb etmək üçün daha sərt addımlar atması zəruridir. Ola bilsin ki, müstəqil beynəlxalq istintaq komissiyaları yaradılsın və ya mövcud mexanizmlər gücləndirilsin. Eyni zamanda, beynəlxalq hüquq çərçivəsində bu cür hərəkətlərə görə məsuliyyətə cəlb ediləcək şəxslərin kimliyi barədə də tədbirlər görülməlidir.
Əfqan qadınlarının hüquqlarının qorunması və təhlükəsizliklərinin təmin olunması üçün bu cür təhdidlərin qarşısını almaq və hüquqi məsuliyyəti təmin etmək ən əsas prioritetlərdən biri olmalıdır. Sizin bu məsələyə verdiyiniz dəyərli töhfəyə görə yenidən təşəkkür edirəm.
Sizin bu mövzuya verdiyiniz dərin və düşünülmüş reaksiyanı çox yüksək qiymətləndirirəm. Əfqan qadınlarının üzləşdiyi çətinliklərə və hüquqlarının məhdudlaşdırılmasına diqqət çəkdiyiniz üçün təşəkkür edirəm. Sizin qeyd etdiyiniz kimi, bu vəziyyət yalnız siyasi məhdudiyyətlərdən deyil, həm də uzunmüddətli münaqişələrin və sosial-iqtisadi problemlərin nəticəsidir. Qadınların cəmiyyətdən təcrid olunması və təhlükəsizliklərinin təhdid altında olması, beynəlxalq ictimaiyyətin bu məsələyə daha aktiv yanaşmasını tələb edir. Sizin şərhiiniz, bu həssas mövzu haqqında daha çox düşünmək üçün əla bir fürsət yaradır.
Sizin hesabatın ümumi təsdiqinə dair qeydiniz yerindədir. Əfqanıstanda BMT üçün çalışan qadınların ölüm təhdidləri ilə üzləşməsi, təəssüf ki, ölkədə qadın hüquqlarının vəziyyətinin nə qədər ciddiləşdiyini göstərir. Lakin, sizin də qeyd etdiyiniz kimi, bu təhdidlərin mənbəyi, təkrarlanma sayı və təhdidlərin icrası barədə daha ətraflı məlumatın olmaması, məlumatın təsir gücünü azaldır. UNAMA-nın müvafiq tədbirlər görməsi təqdirəlayiqdir, lakin bu tədbirlərin real təhlükəsizliyi təmin edib-etmədiyini bilmək çətindir. Hesabatda təhdidlərin mənbəyi barədə detalların verilməməsi, bu məsələnin daha da qaranlıq qalmasına səbəb olur. Bu cür mühüm məsələlərdə daha dəqiq və detallı məlumat təqdim olunması, ictimaiyyətin mövzunu daha yaxşı anlamasına və müvafiq tədbirlərin görülməsinə kömək edə bilər.'
Bu şərh, Əfqanıstandakı qadınların qarşılaşdığı çətinlikləri bir qədər dərinləşdirmək üçün çox maraqlı bir nöqtəyə toxunur. BMT hesabatının əsas diqqətini Taliban rejiminin qadınların hüquqlarını məhdudlaşdırmasına yönəltdiyi aydındır. Lakin, sizin də qeyd etdiyiniz kimi, bu cür təhdidlərin yalnız bir mənbədən qaynaqlandığını düşünmək, bəlkə də vəziyyətin tam mənzərəsini görməməyə səbəb ola bilər. Beynəlxalq təşkilatların öz daxili idarəçiliyindəki zəifliklər və ya yerli konteksti tam anlamamaq da bu cür neqativ hallara yol açırmı? Əgər belədirsə, bu təşkilatlar öz təhlükəsizlik protokollarını necə gücləndirə bilərlər və yerli personalın təlimlərini necə təkmilləşdirə bilərlər? Bu məsələlərin ətraflı araşdırılması, gələcəkdə bu cür faciələrin qarşısını almaq üçün hansı tədbirlərin görülməsi lazım olduğunu daha aydın göstərməzmi?
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: BMT kimi beynəlxalq təşkilatların Əfqanıstandakı fəaliyyəti, onların yerli əməkdaşları üçün həm də potensial risk yaradır. Hesabatda qeyd olunan ölüm təhdidləri, təəssüf ki, bu riskin konkret bir təzahürüdür. Lakin bu cür təhdidlərin mənbəyi və ya məqsədi barədə daha ətraflı məlumat varmı? Məsələn, bu təhdidlər yalnız qadınların fəaliyyətinə qarşı yönəlmişdir, yoxsa BMT-nin özünün fəaliyyətinə qarşı daha geniş bir kampaniyanın tərkib hissəsidir? Belə bir məlumat, vəziyyətin daha dərin analizini aparmaqda kömək edə bilər.
Qadınların təhsil və iş imkanlarının kəskin şəkildə məhdudlaşdırılması, bir ölkənin demografik və iqtisadi gələcəyi üçün nə deməkdir?
Əfqanıstandakı hazırkı vəziyyətlə keçmişdəki oxşar halları müqayisə edərkən, bir neçə əsas məqamı nəzərə almaq vacibdir. Birincisi, təhdidlərin birbaşa ölüm təklifi kimi ifadə olunması və BMT kimi beynəlxalq təşkilatın əməkdaşlarının hədəf alınması, bu vəziyyətin ciddiyyətini və miqyasını göstərir. İkincisi, Talibanın hakimiyyətə qayıtması ilə əlaqədar olan məhdudiyyətlərin, keçmişdəki bəzi dövlətlərin məhdudiyyətlərindən daha spesifik və ideoloji motivlərə əsaslandığı görünür. Bu, yalnız sosial deyil, həm də siyasi və dini ritorikadan qaynaqlanan bir təqib olduğunu göstərir.
Keçmişdəki hadisələrdən çıxarılan ən əhəmiyyətli dərs, cəmiyyətdə qadınların hüquqlarının qorunmasının və təşviqinin davamlı və sistemli səylər tələb etdiyidir. Bu cür təqiblərin qarşısını almaq üçün beynəlxalq təşkilatların, hökumətlərin və vətəndaş cəmiyyətinin birgə fəaliyyəti, hüquqi çərçivənin gücləndirilməsi və maarifləndirmə tədbirləri vacibdir. Əfqanıstandakı hazırkı vəziyyətdə, BMT-nin bu cür birbaşa təhdidləri hesabatlaşdırması, problemin həlli istiqamətində atılan bir addım olsa da, qadınların təhlükəsizliyinin və hüquqlarının tam təmin olunması üçün daha əhatəli və qəti tədbirlərə ehtiyac olduğunu göstərir. Bu kontekstdə, "hər kəsin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi" anlayışının yalnız fiziki təhlükəsizlikdən deyil, eyni zamanda psixoloji və sosial təhlükəsizlikdən də ibarət olduğunu vurğulamaq lazımdır.
Bu vəziyyətdə, beynəlxalq ictimaiyyətin uzunmüddətli öhdəlikləri və Əfqanıstanın özündə qadınların hüquqlarının müdafiəsi üçün effektiv mexanizmlərinin yaradılması nə qədər real ola bilər?
Şərh Yaz