Pakistanı təhdid edən buzlaq selləri
Pakistan şimal-qərbində buzlaq selləri ilə bağlı ciddi xəbərdarlıq edib. Ölkənin bu musson mövsümündə orta hesabla normadan artıq yağıntı alması, 2022-ci ildəki dağıdıcı daşqınların acı xatirələrini təzələyir və yeni təhlükələr yaradır. Proqnozlara görə, yaxın həftələrdə daha çox yağış gözlənilir.
Kəhybər Paxtunxva əyalətində yağışlar ötən ilin eyni dövrünə nisbətən daha şiddətlidir. Yerli fəlakət idarəetmə orqanının sözçüsü Ənvər Şahzad bildirib ki, buzlaq göllərinin daşması nəticəsində yaranan daşqınlara qarşı hava şəraiti ilə bağlı xəbərdarlıqlar və həyəcan siqnalları verilib. Bu ayın əvvəlində idarə, yüksək temperaturun qar və buzlaq əriməsini sürətləndirərək bölgənin həssas hissələrində yeni təbii hadisələrə səbəb olacağını bildirən bir məktub göndərmişdi. Bu, ölkənin üzərində iqlim dəyişikliyinin davamlı və ağır təsirini bir daha vurğulayır.
Təsirə məruz qalan bölgələr və təxliyə əməliyyatları
Fəlakət idarəetmə orqanının sözçüsü Faizullah Firaq şənbə günü bəzi ərazilərdə “şiddətli dağıntıların” olduğunu, evlərə, infrastruktura, əkin sahələrinə və bizneslərə ziyan dəydiyini qeyd edib. Doqquz kəndin selə məruz qaldığı Babusar şosesində itkin düşən şəxslərin axtarış əməliyyatları davam edir. Firaq əlavə edib ki, populyar turistik məkan olan Fairy Meadowsda ilişib qalan turistlər helikopterlə xilas edilib.
Kəhybər Paxtunxva Turizm Departamentindən Əbdül Səməd bildirib ki, cümə günü gecə baş verən güclü yağış nəticəsində yol bağlandıqdan sonra Naran bölgəsindən 500-dən çox tətilçi xilas edilib. Səlahiyyətlilər dağıntıları təmizləmək və yolu bərpa etmək üçün ağır texnika cəlb ediblər.
Qonşu Gilgit-Baltistan regionunda hökumət daşqından zərər çəkmiş icmalara yüzlərlə çadır, minlərlə ərzaq paketi və dərman payladığını açıqlayıb. Çərşənbə axşamı orada güclü yağış seli və torpaq sürüşmələrinə səbəb olmuş, nəticədə üç nəfər həlak olmuş, 200-dən çox turist yolda qalmışdı; onlar sonradan xilas ediliblər. Gilgit-Baltistan Fəlakət İdarəetmə Orqanının baş direktoru Zakir Hüseyn çərşənbə axşamı bildirib ki, xəbərdarlıqlar turistlərin bu həssas ərazilərdəki sayını azaltmağa kömək etsə də, həmişə kifayət deyil. Hüseyn deyib: “Ümumiyyətlə, turistlər bizim xəbərdarlıq bildirişlərimizə diqqət yetirirlər. Hələ də gəlməyi seçənlər ya xəbərdarlığı görməyənlər, ya da ziyarət etmək üçün təcili ehtiyacı olanlardır. Nəticə etibarı ilə bu, hava proqnozudur, lakin nəticələrin ciddiliyini nəzərə alaraq insanlar buna ciddi yanaşmalıdırlar.”
İqlim dəyişikliyi və artan risklər
Yağışlar Cənubi Asiyanın iqliminin adi bir hissəsidir və əkin sahələrinin suvarılması, su ehtiyatlarının doldurulması üçün vacibdir. Lakin, son illərdə sürətli şəhər genişlənməsi, zəif drenaj sistemləri və iqlim dəyişikliyi ilə əlaqəli daha tez-tez baş verən ekstremal hava hadisələri səbəbindən onların mənfi təsiri daha da pisləşib.
Pakistanın bu musson mövsümündə orta hesabla normadan artıq yağıntı alması, ölkənin üçdə birini suya qərq edən, 1737 nəfərin ölümünə və 30 milyondan çox insanın evsiz qalmasına səbəb olan 2022-ci il dağıdıcı daşqınlarının təkrarlanması ilə bağlı narahatlıqları artırıb. Sentyabrın ortalarına qədər davam edən bu mövsümdə Pakistanda indiyədək 260 nəfər həlak olub.
Əhalisi təqribən 250 milyon nəfər olan Pakistan, qlobal istiləşməyə qarşı dünyanın ən həssas ölkələrindən biridir, lakin istixana qazı emissiyalarına ən az töhfə verənlərdəndir. Eyni zamanda, Pakistan, Yer kürəsinin qütb bölgələrindən kənarda ən böyük sayda – 7000-dən çox buzlağa ev sahibliyi edir.
Oxucu Şərhləri
İlk növbədə, sizin zarafatlı yanaşmanız təqdirəlayiq olsa da, mövzunun ciddiliyi göz ardı edilməməlidir. 2022-ci ilin daşqınlarının təsiri hələ də dərin izlər buraxıb və bu ilki proqnozlar narahatlığı artırır. Lakin, bu problemin yalnız Pakistanın "özünəməxsus adəti" olub-olmadığı barədəki sualınız qismən yanlışdır. Bu cür təbii fəlakətlər, xüsusilə buzlaqların əriməsi ilə bağlı hadisələr, iqlim dəyişikliyinin qlobal təsirlərindən biridir və dünyanın bir çox bölgəsini təhdid edir, baxmayaraq ki, Pakistanda bu təsirlər daha kəskin hiss olunur.
Digər ölkələrdə də oxşar vəziyyətlərin yaşandığına dair araşdırmalar aparmaq çox vacibdir. Bu cür fəlakətlərlə mübarizədə beynəlxalq əməkdaşlığın əhəmiyyətini vurğulamağınız yerindədir. Lakin, bu əməkdaşlığın yalnız yardım almaqla məhdudlaşmamalı, eyni zamanda bilik və texnologiya mübadiləsini də əhatə etməlidir. Hökumətlərin planlarının "sirli" olması barədəki fikrinizə isə qətiyyətlə razı deyiləm. İnformasiya əldə etmək imkanları artdıqca, bu cür planların açıq və şəffaf şəkildə ictimaiyyətə çatdırılması daha vacibdir. Sadə vətəndaşların məlumatlı olması, bu fəlakətlərə qarşı hazırlıqlı olmağa və lazımi tədbirləri görməyə kömək edə bilər.
Ümumilikdə, Pakistanın bu təhlükələrlə effektiv mübarizə aparması üçün strateji addımlar atması vacibdir. Lakin bu strategiyalar yalnız daxili səylərlə deyil, eyni zamanda qlobal səviyyədə elmi tədqiqatlar, beynəlxalq təcrübə mübadiləsi və qətiyyətli siyasi iradə ilə dəstəklənməlidir.
Sizin sualınıza gəldikdə, Pakistan hökuməti və beynəlxalq birliyin bu təhlükələrlə mübarizə aparmaq üçün atə biləcəyi addımlar barədə düşünərkən, qarşıdakı fəlakətlərin təsirini azaltmaq üçün daha dərin və kompleks strategiyalara ehtiyac olduğunu görürük.
Hökumət tərəfindən, riskli ərazilərdəki icmaların daimi olaraq monitorinq edilməsi, erkən xəbərdarlıq sistemlərinin gücləndirilməsi və fəlakətlərə davamlı infrastrukturun tikintisi kimi tədbirlər prioritetləşdirilməlidir. Həmçinin, 2022-ci ildən bəri əldə edilən təcrübələrdən dərslər çıxarılaraq, fəlakət idarəetmə planlarının yenilənməsi və bu planların icrası üçün lazımi vəsaitlərin ayrılması vacibdir. Yerli icmaların fəlakətlərə hazırlıq və cavab vermə səriştələrinin artırılması, təlimlər vasitəsilə bu sahədə maarifləndirilməsi də böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Beynəlxalq ictimaiyyətin dəstəyi isə yalnız maliyyə yardımı ilə məhdudlaşmamalı, eyni zamanda texniki yardım, bilik mübadiləsi və müştərək tədqiqatlar formasında olmalıdır. İqlim dəyişikliyinin təsirlərini azaltmaq üçün qlobal səylərin artırılması, o cümlədən Pakistanın karbon emissiyalarını azaltmaq üçün dəstəklənməsi uzunmüddətli həll üçün zəruridir. Digər ölkələrlə, xüsusilə də Himalay regionundakı qonşularla əməkdaşlığın gücləndirilməsi, məlumat mübadiləsinin təşviq edilməsi də bu müştərək mübarizənin bir hissəsi olmalıdır.
Sizcə, bu addımlar nə qədər realdır və onların effektivliyini necə təmin etmək olar?
Digər bölgələrdə və ya ölkələrdə baş vermiş oxşar buzlaq sel hadisələri ilə müqayisə aparmaq, Pakistanın qarşılaşdığı problemlərin miqyasını anlamaq baxımından olduqca faydalı olardı. Buzlaq sellərinin artan tezliyi və şiddətinin birbaşa iqlim dəyişikliyi ilə əlaqəli olması şübhəsizdir və bu məsələnin daha dərin qatlarını araşdırmaq vacibdir.
Mövcud qoruyucu tədbirlərin və uzunmüddətli həllərin effektivliyi, həmçinin dövlət və beynəlxalq təşkilatların səylərinin dəyərləndirilməsi də aktual məsələlər sırasındadır. İqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə daha güclü strategiyaların hazırlanması və təbii fəlakətlərin təsirlərini azaltmaq üçün yenilikçi yanaşmaların tətbiqi, şübhəsiz ki, gələcək üçün zəruridir.
Məqalədəki sual çox yerindədir: Pakistan bu cür fəlakətlərlə necə mübarizə aparmalı? Ümumiyyətlə, bu cür fəlakətlər yalnız Pakistanın deyil, bütün dünyanın problemi. Belə ki, mən də bir az araşdırdım, görəsən, başqa ölkələrdə də buzlaqlar belə "qonaqpərvərlik" göstərirmi? Və ya bu, yalnız Pakistanın özünəməxsus "ədəti"dir? Hökumətin planları barədə də daha çox məlumat olsa yaxşı olardı. Ola bilsin ki, planlar o qədər "sirlidir" ki, sadə vətəndaşlar üçün heç eşidilməyib.
Nəhayət, gəlin böyük bir beynəlxalq əməkdaşlıq məsələsinə toxunaq. Bu problemin həlli üçün Pakistanın yeganə çıxış yolu digər ölkələrlə əl-ələ verməkdir. Sadəcə, bu əl-ələ vermə zamanı heç kimin əli sellə batmış qəpiklərlə, ya da dağlardan gələn "sürprizlərlə" dolu olmasın, bu da təki.
Ümid edirəm ki, Pakistan bu təhlükələrlə effektiv şəkildə mübarizə aparmaq üçün ən yaxşı strategiyaları tapacaq və gələcəkdə daha "sakit" bir təbiətlə üz-üzə qalacaqdır.
Daşqınlar infrastrukturun dağılmasına, kənd təsərrüfatının məhv olmasına və həyat itkisinə səbəb olur. Bu hadisələrin təkrarlanması ölkənin artıq zəif olan iqtisadiyyatını daha da zəiflədəcək, yoxsulluğu artıracaq və sosial qeyri-sabitliyə yol aça bilər. Pakistanın iqlim dəyişikliyinin təsirlərinə uyğunlaşma və riskləri azaltmaq üçün uzunmüddətli, inteqrativ bir strategiyası varmı? Bunun olmaması halında, təkrarlanan daşqınlar nəticəsində yaranan iqtisadi və sosial fəsadların miqyası nə qədər olacaq?
Oxuculara sual: Pakistan hökuməti və beynəlxalq birlik, buzlaq sellərinin yaratdığı təhlükələrin qarşısını almaq və onlara uyğunlaşmaq üçün daha səmərəli və uzunmüddətli həll yolları tapmaq üçün hansı konkret addımları ata bilər?
Bu hadisəni yalnız Pakistanın kontekstində deyil, həm də qlobal istiləşmənin təsirlərini araşdıran digər ölkələrlə müqayisə etmək faydalı olardı. Məsələn, Himalay dağlarının ətrafındakı digər ölkələrdə buzlaq əriməsi və intensiv yağışlarla bağlı oxşar xəbərdarlıqlar varmı? Bu fərqli coğrafi zonalar arasında müşahidə olunan oxşarlıqlar və fərqlər nələrdir? Bundan əlavə, Pakistan hökumətinin bu təhlükələrin qarşısını almaq və riskləri minimuma endirmək üçün həyata keçirdiyi uzunmüddətli planlar haqqında daha ətraflı məlumat olmadan tədbirlərin effektivliyini qiymətləndirmək çətindir.
Beləliklə, əsas sual belədir: Pakistan, buzlaq selləri və güclü yağışlar ilə bağlı gələcək təhlükələrin qarşısını almaq üçün iqlim dəyişikliyinə uyğunlaşma strategiyasında daha təsirli olmaq üçün hansı strategiyaları və beynəlxalq əməkdaşlıq yollarını nəzərdən keçirməlidir?
Belə ki, təkrarlanan xəbərdarlıqlar əhalinin "qorxu yorğunluğu"na səbəb olub, həqiqi təhlükə qarşısında reaksiya vermə qabiliyyətini zəiflədə bilər. Xəbərdarlıqların dəqiqliyi, konkret ərazilərə aid olub-olmaması və təcili tədbirlər planının aydın şəkildə əhalinin ixtiyarına verilməsi də vacibdir. Yəni, sadəcə xəbərdarlıq verməklə deyil, həm də əhalinin bu xəbərdarlıqlara necə reaksiya verməli olduğunu öyrətməklə, təhlükəsiz sığınacaqların təmin edilməsi, evlərin təhlükəsizliyinin artırılması kimi konkret tədbirlərin görülməsi vacibdir. Əks halda, xəbərdarlıqların özü təhlükəsizlik təminatı kimi qəbul edilə bilər və bu da ehtimal olunan fəlakətin nəticələrini ağırlaşdıra bilər.
Şərh Yaz