Tot het begin van de jaren 90 van de vorige eeuw werd 28 april gevierd als de oprichtingsdag van de Sovjetmacht in Azerbeidzjan. De naam van Nariman Narimanov, een van de oprichters van de Azerbeidzjaanse Socialistische Sovjetrepubliek, is in dit verband altijd genoemd.
Wie is Nariman Narimanov, wiens standbeeld vandaag in Bakoe staat en wiens naam op veel plaatsen is vereeuwigd?
Na 1936 zette stalinistische propaganda enkele bolsjewistische figuren, waaronder Narimanov, onder druk om een politieke terreurcampagne te lanceren.
Narimanovs geheugen werd het slachtoffer van Stalins terreur.
Zijn naam werd hersteld na de dood van Stalin en er werd zelfs een groot monument opgericht in Bakoe.
Deze keer werd hij een Azerbeidzjaanse patriot en een figuur die in de jaren ’70 de sfeer van het nationalisme opriep.
Als resultaat van verschillende Sovjetbeleidslijnen verschenen tegenstrijdige beelden van Narimanov.
We moeten altijd onthouden dat Narimanov een product van zijn tijd was.
Aan het begin van de 20e eeuw was er een kleine groep modernisten in de Kaukasus die verandering eiste. Nariman Narimanov behoorde tot een bredere kring van deze modernisten. Ze waren meestal opgeleid in Rusland, en sommigen reisden naar Europa, waar ze het grote verschil tussen Oost en West waarnamen. Ze wilden de vruchten van het moderne leven en de vooruitgang voor hun mensen, zoals schoon water en sanitaire voorzieningen, elektriciteit en spoorwegen, operahuizen, moderne scholen voor jongens en meisjes, en hogere alfabetisering.
Modernisten in Azerbeidzjan en andere delen van het Russische rijk hadden echter verschillende politieke opvattingen en ideologieën. Nationalisten zagen de moderne nationale identiteit als onderdeel van dit moderniseringspakket. De 20e eeuw was niet alleen de telegraaf, elektriciteit en spoorwegen, het was ook het tijdperk van gemobiliseerde naties.
Moslim-modernisten sloten zich aan bij de politiek in de rangen van de Constitutionele Democratische Partij, of kadetten, die in heel Rusland was georganiseerd. In de volgende fase richtten ze de Musavat-partij op in de Kaukasus. Sociaal-democraten (of socialisten) waren ook modernisten, maar hadden andere prioriteiten. Ze eisten de herverdeling van land onder de landloze boeren, de onteigening van industrie, banken en spoorwegen, de achturige werkdag en het kiesrecht voor alle leden van de samenleving, en gratis onderwijs. Sommigen wilden eerder revolutie dan geleidelijke verandering.
Alle modernisten vielen binnen het spectrum van deze twee punten. De partijprogramma’s van de Azerbeidzjaanse Musavatisten (eerste periode) en Hummetisten, Georgische mensjewieken, Armeense Dashnaks en Hunchaks omvatten verschillende niveaus van nationalisme en socialisme. De bolsjewieken bevonden zich aan de linkerkant van dit politieke spectrum en verre van nationalisme. De partijleiding bestond uit verschillende etniciteiten en nationaliteiten. Van de tweeëntwintig leden van het Centraal Comité die de Oktoberrevolutie organiseerden, waren er slechts acht (inclusief Lenin) Russisch.
Al deze ideeën en ideologieën waren nieuw voor de regio. Mensen, waaronder Narimanov, veranderden van standpunt naarmate ze politieke ervaring opdeden. Ahmed Ağayev, die zijn politieke leven begon als activist voor het Iraanse constitutionalisme, werd later een pan-Turkist en werd uiteindelijk bekend als de vertegenwoordiger van het Turkse nationalisme in Turkije. Mammad Amin Rasulzade begon zijn politieke reis van links onder de bolsjewieken en eindigde onder de nationalisten. Op dat moment schoof Rasulzade naar rechts, Narimanov naar links. Narimanov begon als lid van de (voormalige) Moesavat en werd daarna bolsjewiek.
Nariman Narimanov was de vertegenwoordiger van linkse Azerbeidzjaanse intellectuelen. Als arts was hij op de hoogte van de ellende, onhygiënische omstandigheden, vuile huizen en ziektes in de volkswijken van Bakoe, waar de olieboom plaatsvond. Narimanov kende ook de ideologie en het programma van de bolsjewistische partij goed. Natuurlijk was hij een leidende figuur in de verandering van het regime en de oprichting van een nieuwe republiek – de Azerbeidzjaanse Socialistische Sovjetrepubliek. Na de vestiging van de bolsjewistische macht in de Kaukasus in 1920-21 sloten veel linkse en rechtse modernisten zich aan bij de nieuwe Sovjetregering. Nu konden ze hun grote projecten realiseren met de steun van een sterke staat.
