Duitsland is van afgunst op de wereld uitgegroeid tot de slechtst presterende grote ontwikkelde economie. Wat is er gebeurd?
Het verlies aan goedkoop gas uit Rusland speelde een rol, maar beslissingen tijdens de hoogconjunctuur worden nu in twijfel getrokken.
Het grootste deel van deze eeuw boekte Duitsland het ene economische succes na het andere, waarbij het de mondiale markten voor hoogwaardige producten als luxe auto’s en industriële machines domineerde en zoveel aan de rest van de wereld verkocht dat de helft van de economie op de export draaide.
Er waren banen in overvloed en de financiële kas van de overheid groeide terwijl andere Europese landen in de schulden verdronken, en er werden boeken geschreven over wat andere landen van Duitsland konden leren.
Niet langer.
Nu is Duitsland de slechtst presterende grote ontwikkelde economie ter wereld, waarbij zowel het Internationale Monetaire Fonds als de Europese Unie verwachten dat deze dit jaar zal krimpen.
Het volgt op de Russische invasie van Oekraïne en de verlies van het goedkope aardgas van Moskou – een ongekende schok voor de energie-intensieve industrieën van Duitsland, lange tijd de productiekrachtcentrale van Europa.
De plotselinge ondermaatse prestaties van de grootste economie van Europa hebben een golf van kritiek, handwringen en debat over de weg vooruit veroorzaakt.
Duitsland riskeert “de-industrialisatie” omdat de hoge energiekosten en het gebrek aan actie van de overheid ten aanzien van andere chronische problemen nieuwe fabrieken en goedbetaalde banen naar elders dreigen te sturen, zegt Christian Kullmann, CEO van het grote Duitse chemiebedrijf Evonik Industries AG.
Vanuit zijn kantoor op de 21e verdieping in de West-Duitse stad Essen wijst Kullmann op de symbolen van eerder succes in de historische industriële regio van het Ruhrgebied: schoorstenen van metaalfabrieken, gigantische hopen afval van inmiddels gesloten kolenmijnen, een enorme BP-oliefabriek. raffinaderij en de uitgestrekte chemische productiefaciliteit van Evonik.
Tegenwoordig staat de voormalige mijnstreek symbool voor de energietransitie, bezaaid met windturbines en groene ruimte.
Het verlies van goedkoop Russisch aardgas dat nodig is om fabrieken van stroom te voorzien, heeft ‘het bedrijfsmodel van de Duitse economie pijnlijk beschadigd’, zei Kullmann.
Nadat Rusland het grootste deel van zijn gastoevoer naar de Europese Unie had afgesloten, vroeg de Duitse regering Evonik om zijn kolencentrale uit de jaren zestig nog een paar maanden langer te laten draaien.
Het bedrijf stapt over van de centrale naar twee gasgestookte generatoren die later op waterstof kunnen draaien, te midden van plannen om in 2030 koolstofneutraal te worden.
Eén besproken oplossing: een door de overheid gefinancierd plafond voor de industriële elektriciteitsprijzen om de economie door de transitie naar hernieuwbare energie te loodsen.
Het voorstel van vicekanselier Robert Habeck van de Groenen stuitte op weerstand van bondskanselier Olaf Scholz, een sociaal-democraat en pro-zakelijke coalitiepartner, de Vrije Democraten. Milieuactivisten zeggen dat dit de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen zal verlengen.
Kullmann is er voor: “Het waren foute politieke beslissingen die in de eerste plaats deze hoge energiekosten hebben ontwikkeld en beïnvloed. En het kan nu niet zo zijn dat de Duitse industrie en de Duitse arbeiders met de rekening opgezadeld moeten blijven.”
De prijs van gas is ongeveer het dubbele van wat het in 2021 was, wat bedrijven schaadt die het nodig hebben om glas of metaal 24 uur per dag roodgloeiend en gesmolten te houden om glas-, papier- en metaalcoatings te maken die in gebouwen en auto’s worden gebruikt.
Een tweede klap kwam toen belangrijke handelspartner China een vertraging doormaakte na tientallen jaren van sterke economische groei.
Deze schokken van buitenaf hebben scheuren in de Duitse basis blootgelegd die tijdens de jaren van succes genegeerd zijn, waaronder het achterblijvende gebruik van digitale technologie bij de overheid en het bedrijfsleven en een langdurig proces om de broodnodige duurzame energieprojecten goedgekeurd te krijgen.
ADVERTENTIEAndere aanbrekende inzichten: het geld dat de overheid ter beschikking had, kwam deels door vertragingen bij de investeringen in wegen, het spoorwegnet en het hogesnelheidsinternet op het platteland. Een besluit uit 2011 om de resterende kerncentrales van Duitsland te sluiten is in twijfel getrokken vanwege zorgen over elektriciteitsprijzen en tekorten. Bedrijven worden geconfronteerd met een ernstig tekort aan geschoolde arbeidskrachten, waarbij de vacatures een record van iets minder dan twee miljoen bereiken.
En de regering gaf toe dat het een vergissing was geweest om erop te vertrouwen dat Rusland op betrouwbare wijze gas zou leveren via de Nord Stream-pijpleidingen onder de Oostzee – die tijdens de oorlog waren afgesloten en beschadigd.
Nu worden projecten voor schone energie vertraagd door omvangrijke bureaucratie en weerstand die niet in mijn achtertuin ligt. De afstandslimieten tussen woningen zorgen ervoor dat de jaarlijkse bouw van windturbines in de Zuid-Beierse regio slechts enkele cijfers bedraagt.
Een elektriciteitsleiding ter waarde van 10 miljard euro die windenergie van het noorden naar de industrie in het zuiden brengt, heeft vertraging opgelopen door politiek verzet tegen lelijke bovengrondse torens. Het begraven van de lijn betekent voltooiing in 2028 in plaats van 2022.
Intussen proberen energie-intensieve bedrijven de prijsschok op te vangen.
ADVERTENTIEDrewsen Spezialpapiere, dat paspoort- en postzegelpapier en papieren rietjes maakt, kocht drie windturbines in de buurt van zijn fabriek in Noord-Duitsland om ongeveer een kwart van zijn externe elektriciteitsvraag te dekken nu het land afstapt van aardgas.
Speciaalglasbedrijf Schott AG experimenteerde met het vervangen van emissievrij waterstof door gas in de fabriek waar het glas produceert in tanks die zo heet zijn als 1.700 graden Celsius.
Het werkte – maar alleen op kleine schaal, met waterstof aangevoerd per vrachtwagen. Grote hoeveelheden waterstof die met hernieuwbare elektriciteit worden geproduceerd en via pijpleidingen worden geleverd, zouden nodig zijn en bestaan nog niet.
Scholz heeft opgeroepen om bij de energietransitie de urgentie aan te nemen die werd gebruikt om binnen enkele maanden vier drijvende aardgasterminals op te zetten ter vervanging van verloren Russisch gas. Het vloeibare aardgas dat per schip vanuit de VS, Qatar en elders naar de terminals wordt vervoerd, is duurder dan de levering via Russische pijpleidingen, maar de inspanningen hebben laten zien wat Duitsland kan doen.
Het gekibbel tussen de coalitieregering over het energieprijsplafond en een wet die nieuwe gasovens verbiedt, heeft de bedrijfsleiders echter geïrriteerd.
ADVERTENTIEDuitsland werd zelfgenoegzaam tijdens een ‘gouden decennium’ van economische groei in 2010-2020, zegt Holger Schmieding, hoofdeconoom bij de Berenberg bank. Schmieding, die Duitsland ooit ‘de zieke man van Europa’ noemde in een invloedrijke analyse uit 1998, denkt dat dit etiket tegenwoordig overdreven zou zijn, gezien de lage werkloosheid en de sterke overheidsfinanciën. Dat geeft Duitsland ruimte om te handelen, maar verlaagt de druk om veranderingen door te voeren.
De belangrijkste onmiddellijke stap, aldus Schmieding, zou het beëindigen van de onzekerheid over de energieprijzen zijn. Welk beleid er ook wordt gekozen, “het zou al een grote hulp zijn als de overheid het snel eens zou kunnen worden, zodat bedrijven weten waar ze mee bezig zijn en dienovereenkomstig kunnen plannen in plaats van investeringsbeslissingen uit te stellen”, zei hij.
